Projekt NCN

Cel prowadzonych badań – hipoteza badawcza

Historia Radomia rozpoczyna się pod koniec IX wieku. Po połowie X w. na zachodnim skraju doliny wzniesiono gród otoczony drewniano-ziemnymi wałami. Gród w swojej postaci trwał niezmieniony, co najmniej do połowy XIV w. Najwcześniej po połowie XII w. w jego centralnej części wzniesiono kościół. Aktualnie dysponujemy materiałem szkieletowym z Radomia reprezentującym kilka okresów chronologicznych: a/ pochówkami z XI–XII w., b/ pochówkami datowane na XIII–XVII w., c/ pochówkami z okresu 1791-1812 r. Materiał ten może dostarczyć ważnych informacji na temat przekształceń biologicznych populacji zamieszkującej Radom od wczesnego średniowiecza do współczesności.

TOMCZYK: Cele badawcze konkretyzują się w następujących pytaniach:

Czy wyznaczniki stresów fizjologicznych (np. hipoplaza szkliwa, próchnica, linie Harrisa, cribra orbitalia) odzwierciedlają zachodzące przekształcenia kulturowe, społeczne i ekonomiczne? Co na podstawie wspomnianych wyznaczników możemy powiedzieć o stanie zdrowia, zachowaniach żywieniowych w poszczególnych okresach historycznych. Migracja ludności, a przez to wzrost zaludnienia grodu, a potem miasta, powinny znaleźć swoje odbicie w materiale szkieletowym (np. we wzroście patologii). Ponadto wspomniane informacje powinny pozostać ślad wydobyty poprzez analizy genetyczne i izotopowe (zwłaszcza izotopu tlenu).

Niezwykle ważnym celem projektu jest zbudowanie zespołu interdyscyplinarnego w skład, którego wejdą zarówno antropolodzy, stomatolodzy, genetycy, radiolodzy czy archeolodzy. Powstanie takiego zespołu pozwoliłoby prześledzić “bioarcheologicznie” populację zamieszkującą Radom od wczesnego średniowiecza.

TOMCZYK: Ważność projektu wynika od kilku faktów:

a/ seria szkieletowa z Radomia daje unikatową możliwość prześledzenia zmian biologicznych na jednym stanowisku na przestrzeni blisko 800 lat. Warto zaznaczyć, że nie dysponujemy wieloma podobnymi stanowiskami, z tak rozległego okresu, z terenu naszego kraju; b/ ważność projektu wynika z jego szeroko pojętej interdyscyplinarności. Stworzony interdyscyplinarny zespół podjąłby badania tak, aby w końcowym efekcie poznać biologicznie populację radomską od wczesnego średniowiecza do współczesności.
b/ Najważniejszym rezultatem naszych badań będzie bio-archeologiczne poznanie populacji Radomia na przestrzeni blisko 800 lat. Otrzymane wyniki pozwolą nam ocenić czy/i w jakim stopniu przekształcenia społeczne, ekonomiczne (potwierdzone źródłami historycznymi) znalazły odzwierciedlenie w biologicznych cechach populacji. Być może otrzymamy informacje nakazujące zweryfikować wiedzę archeologiczno-historyczną z tego obszaru. Tym samym nasz projekt stanowi unikalną na skalę Europy próbę poznania populacji z Radomia.
c/ Niezwykle interesującym działem naszego projektu będą badania z zakresu odontologii – chcemy sprawdzić przydatność nowych technik (np. lasera fluorescencyjnego) w badaniu materiału historycznego oraz poznać zmienność ukształtowania kanałów korzeniowych oraz frekwencję zębiniaków. Badania tego typu nie były jeszcze prowadzone na populacjach historycznych, szczególnie z jednego stanowiska.
d/ Ważnym wymiernym rezultatem badań będzie nawiązaniu współpracy między badaczami reprezentującymi odmienne dyscypliny. Stworzony zespól interdyscyplinarny będzie mógł podejmować kolejne badania.

Rezultaty badań

Wpływ zmiennych warunków społeczno-ekonomicznych na populacje ludzkie został dobrze opisany w literaturze. Jednak większość polskich opracowań skoncentrowana jest tylko na wybranych okresach chronologicznych, zazwyczaj tych najstarszych. Zdecydowanie mniej jest badań przekrojowych, tj. dotyczących jednego stanowiska w kolejnych okresach chronologicznych. W niniejszej projekcie zostało podjęte zadanie biologicznej oceny populacji Radomia datowanej od XI/XII wieku do czasów rewolucji przemysłowej w XVIII/XIX wieku. Aby poznać przekształcenia biologiczne w populacji radomskiej, badania podzielono na trzy etapy. W pierwszym etapie skoncentrowano się na szeroko pojętych analizach osteologicznych i odontologicznych. Na tym etapie badań materiał został dokładnie opisany, dokonano identyfikacji płci i wieku osobników, wykonano wiele pomiarów wraz z dokumentacją fotograficzną. Drugi etap badań dotyczył specjalistycznych analiz laboratoryjnych. W ramach tych prac wykonano badania radiologiczne, paleopatologiczne, genetyczne i izotopowe. Wreszcie w ostatnim etapie badań przeprowadzono analizy archeozoologiczne, by poznać tło środowiskowe. Całościowo otrzymane wyniki różnorodnych badań zostały zestawione z tłem historyczno-archeologicznym. Z przeprowadzonych analiz wyłania się obraz populacji wczesnośredniowiecznej, jako grupy żyjącej we względnie wysokim dobrostanie. Wskazuje na to niska frekwencja hipoplazji szkliwa. Na zębach osobników z XI/XII wieku odnotowano najmniejszy, spośród badanych okresów historycznych, wskaźnik zapadalności na próchnicę i choroby przyzębia. Średnia różnica wysokości ciała mężczyzn i kobiet w Radomiu mieściła się w normalnym zakresie dymorfizmu płciowego tej cechy, co także wskazuje na korzystne warunki życia badanej populacji. Wydaje się, że mieszkańcy nowo wybudowanego grodu i otaczających go osad umieli wykorzystać lokalne uwarunkowania środowiskowe, a badania wskazują na wszechstronność i umiejętność pozyskiwania pożywienia ze zróżnicowanych źródeł. Miało to swoje bezpośrednie przełożenie na kondycję biologiczną ludności. Kondycja biologiczna Radomian z XIV/XIX wieku wyraźnie odbiega na niekorzyść od tej z wczesnego średniowiecza. Co więcej wydaje się, że był to proces postępujący z czasem. Wysokość ciała osobników męskich z Radomia na tle innych miejskich serii z tego okresu jest niska. Może to wskazywać na jakościowe pogorszenie warunków społeczno-ekonomicznym miejscowej ludności. W okresach tych odnotowano zarówno wzrost zapadalności na próchnicę, choroby przyzębia, jak i defekty hipoplastyczne. Badania izotopowe oraz archeozoologiczny wskazują, że od XIV wieku różnorodność dietetyczna zmniejszała się, stając się bardziej „dietą monotonną” ze znacznym udziałem białka zwierzęcego, z dużym udziałem trzody chlewnej. Jednocześnie stwierdzono bardzo wysoki udział ryb morskich. Interesującym jest, że przeprowadzone analizy molekularne mogą sugerować na wzmożone procesy migracyjne w tym okresie. Podsumowując, warto podkreślić, że dzięki projektowi możliwe było poznanie kondycji biologicznej dawnych Radomian. Niemniej przeprowadzone badania odsłoniły kolejne zagadnienia wymagające pogłębionych dalszych analiz.